źródło: Departament Informacji i Promocji Ministerstwo Edukacji Narodowej 
W związku ze zbliżającym się nowym rokiem szkolnym wielu rodziców występuje do zespołów orzekających o wydanie orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego dla ich dzieci, a także orzeczenia o potrzebie indywidualnego nauczania. Nie wszyscy rodzice zostali poinformowani o wprowadzonych rozwiązaniach, co może powodować niepotrzebny niepokój. Rodzice uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi muszą uzyskać kompletną i rzetelną informację dotyczącą organizacji kształcenia ich dziecka.
Pani minister Anna Zalewska przypomniała, że nie można utożsamiać indywidualnego nauczania z kształceniem specjalnym uczniów z niepełnosprawnościami. Uczniowie z niepełnosprawnościami powinni uczyć się w szkole ze swoimi rówieśnikami. Przepisy w tym zakresie zostały doprecyzowane i obowiązują od 1 września 2017 r.
Dodatkowo do listu jest dołączony plakat skierowany do rodziców uczniów z niepełnosprawnościami. Plakat ma przypomnieć rodzicom i opiekunom dzieci niepełnosprawnych m.in. o tym gdzie można uzyskać dodatkowe wsparcie dotyczące kształcenia uczniów ze specjalnymi potrzebami i jakie są ich prawa.
Warto pamiętać, że przy organizowaniu indywidualnych zajęć w szkole dla ucznia z niepełnosprawnością nie jest potrzebna zmiana orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego, ani tym bardziej orzeczenie o potrzebie indywidualnego nauczania. Natomiast uczniowie chorzy, którym stan zdrowia umożliwia chodzenie do szkoły, ale powoduje trudności w funkcjonowaniu wymagające zajęć w formie indywidualnej, mogą być objęci zindywidualizowaną ścieżką kształcenia (na podstawie opinii wydanej przez publiczną poradnię psychologiczno-pedagogiczną). Zindywidualizowana ścieżka obejmuje zajęcia wspólne z klasą i zajęcia indywidualne z uczniem w szkole. Ta forma pomocy psychologiczno-pedagogicznej nie dotyczy uczniów obejmowanych kształceniem na podstawie orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego, którzy obejmowani są różnymi formami wsparcia na terenie szkoły – w tym również indywidualnymi zajęciami – na podstawie indywidulanych programów edukacyjno-terapeutycznych.
Edukacja włączająca – odpowiedzi MEN na najważniejsze pytania
Indywidualne nauczanie organizowane jest jedynie dla tych uczniów, którzy ze względu na swoją chorobę nie mogą chodzić do szkoły. Z tego powodu dla tej grupy uczniów zajęcia prowadzone są w bezpośrednim kontakcie z nauczycielem w domu ucznia na podstawie orzeczenia o potrzebie indywidualnego obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego albo orzeczenia o potrzebie indywidualnego nauczania.
Ponadto Ośrodek Rozwoju Edukacji zorganizował różnorodne formy doskonalenia zawodowego nauczycieli, m.in.:
- konferencję „Uczeń ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi w kontekście zmian w prawie oświatowym” (materiały z konferencji dostępne są tu);
- szkolenie dla przedstawicieli placówek doskonalenia nauczycieli: Wspieranie uczniów ze SPE w ramach edukacji włączającej- zmiany w prawie oświatowym;
- szkolenie dla Liderów Edukacji Włączającej: Uczeń ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi w kontekście zmian w prawie oświatowym,
- spotkania informacyjno-konsultacyjne dla wizytatorów ds. specjalnych potrzeb edukacyjnych z Kuratoriów Oświaty,
- sieć współpracy i samokształcenia dla wizytatorów ds. SPE.
Dodatkowo opracowana zostanie publikacja elektroniczna z zakresu prawa oświatowego, ze szczególnym uwzględnieniem kwestii edukacji włączającej.
Dzieci i młodzież ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi objęte są szczególną troską i wsparciem Ministerstwa Edukacji Narodowej
Priorytetem jest, by uczeń ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi miał takie wsparcie w szkole, które będzie dostosowane do jego potrzeb. MEN wprowadziło do systemu oświaty wiele zmian, których celem jest włączenie każdego ucznia do grupy rówieśniczej. Uczeń ze specjalnymi potrzebami otrzyma wszechstronną, adekwatną do swojej sytuacji i stanu zdrowia, pomoc.
Wszystkie dzieci, również ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi mają możliwość realizowania obowiązku szkolnego i obowiązku nauki w szkole. Uczniowie z niepełnosprawnościami mogą mieć zajęcia organizowane z klasą, a także indywidualnie lub w małej grupie. Potrzebę organizacji zajęć indywidualnych lub zajęć w małej grupie określa zespół nauczycieli i specjalistów pracujących z uczniem w szkole. Zespół ten opracowuje dla ucznia indywidualny program edukacyjno-terapeutyczny (IPET). Rodzice uczniów włączeni są w pracę zespołu. Potrzeby w tym zakresie mogą być również określone w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego.
Od 1 września 2017 r. w życie weszły nowe przepisy, które dają szereg możliwych, elastycznych rozwiązań w zakresie indywidualizacji procesu kształcenia uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Dzięki tym rozwiązaniom każde dziecko, każdy uczeń ma zapewnione wszechstronne wsparcie w szkole.
Mowa tutaj o 3 rozporządzeniach Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r.:
- indywidualnego obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego dzieci i indywidualnego nauczania dzieci i młodzieży (Dz. U. poz. 1616);
- zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz. U. poz. 1591);
- warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym (Dz. U. poz. 1578).
Dzięki rozwiązaniom wprowadzonym w wymienionych aktach prawnych:
- Uczniowie z niepełnosprawnością na podstawie orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego, w przypadku takiej potrzeby, w ramach indywidualnego program edukacyjno-terapeutycznego (IPET) mogą realizować wybrane zajęcia edukacyjne indywidualnie lub w grupie liczącej do 5 uczniów. W tym przypadku nie ma potrzeby posiadania orzeczenia o potrzebie nauczania indywidualnego.
- Uczniowie, którzy mają z różnych powodów problemy szkolne i wymagają zajęć w formie indywidualnej, a nie posiadają orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego, mogą być objęci zindywidualizowaną ścieżką kształcenia w ramach pomocy psychologiczno-pedagogicznej w szkole, na podstawie opinii publicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej. Uczeń objęty zindywidualizowaną ścieżką kształcenia realizuje program nauczania, z dostosowaniem metod i form ich realizacji do jego indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych, w szczególności wynikających ze stanu zdrowia. Przepisy te nie dotyczą uczniów z niepełnosprawnością dla których formy wsparcia określa indywidulany program edukacyjno-terapeutyczny.
Liczba godzin zajęć uzależniona jest od potrzeb i możliwości ucznia. Zadaniem dyrektora szkoły jest ustalenie tygodniowego wymiaru godzin zajęć edukacyjnych realizowanych indywidualnie z uczniem lub w klasie z rówieśnikami (z uwzględnieniem opinii publicznej poradni oraz konieczności realizacji przez ucznia podstawy programowej kształcenia ogólnego lub podstawy programowej kształcenia w zawodach). Brak określenia w przepisach minimalnego lub maksymalnego wymiaru godzin zajęć realizowanych indywidualnie z uczniem pozwala dyrektorowi zaplanować i zorganizować proces kształcenia ucznia odpowiadający jego potrzebom i możliwościom psychofizycznym. Takie elastyczne rozwiązanie wzmacnia obowiązki szkoły w zakresie indywidualizacji pracy z uczniem.
Dodatkowe działania
Ministerstwo Edukacji Narodowej organizuje szkolenia i konferencje dla dyrektorów oraz nauczycieli dotyczące upowszechniania, a także wdrażania edukacji włączającej. Kuratorzy oświaty, na zlecenie Ministerstwa Edukacji Narodowej, w okresie od listopada do grudnia 2017 r., organizowali konferencje dotyczące upowszechniania rozwiązań prawnych oraz dobrych praktyk w zakresie organizacji kształcenia i wsparcia uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi.
Adresatami konferencji byli dyrektorzy przedszkoli, szkół i placówek, a także nauczyciele odpowiedzialni za organizację kształcenia specjalnego i pomocy psychologiczno-pedagogicznej.
Ośrodek Rozwoju Edukacji, we współpracy z Ministerstwem Edukacji Narodowej, przygotował również poradnik Uczeń ze specjalnymi potrzebami edukacyjnym w systemie edukacji w świetle nowych przepisów prawa oświatowego. W publikacji omówiono nowe rozwiązania prawne oraz praktyczne przykłady na temat organizowania i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej, kształcenia specjalnego i indywidualnego obowiązkowego rocznego wychowania przedszkolnego oraz indywidualnego nauczania. Poradnik dostępny jest na stronie internetowej Ośrodka Rozwoju Edukacji, pod linkiem https://www.ore.edu.pl/2018/02/uczen-ze-speporadnik-dla-dyrektorow-2/
W każdym kuratorium oświaty powołano wizytatorów przeszkolonych w zakresie specjalnych potrzeb edukacyjnych. Celem ich pracy jest wsparcie dyrektorów szkół i placówek oświatowych oraz nauczycieli w realizacji edukacji włączającej. Ponadto podczas spotkania kuratorów oświaty z dyrektorami szkół w sierpniu 2018 r., dyrektorzy zostaną zobligowani do zorganizowania spotkań z rodzicami uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, aby odpowiedzieć na wszystkie pytania i rozwiać ewentualne wątpliwości.
Podstawy programowe dostosowane do potrzeb uczniów ze specjalnymi potrzebami
- Od 1 września br. w szkołach dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym i znacznym oraz w szkołach przysposabiających do pracy realizowane są nowe podstawy programowe.
- Przygotowano „Podstawę programową kształcenia ogólnego z komentarzem” zawierającą dostosowania do możliwości psychofizycznych uczniów z poszczególnymi rodzajami niepełnosprawności – dla szkół podstawowych i ponadpodstawowych. Nauczyciele mają dostęp do takich materiałów po raz pierwszy.
Zapewniliśmy dostosowane podręczniki do klasy I, IV i VII dla uczniów niewidomych i słabowidzących. Dostosowaliśmy podręczniki, materiały edukacyjne w postaci zeszytów piktogramów wykorzystujących symbole PCS, materiały edukacyjne w formie multimedialnej zawierającej tłumaczenia na polski język migowy (PJM) dla uczniów klasy I, mających trudności w uczeniu się i/lub komunikowaniu się, niesłyszących, słabosłyszących, z niepełnosprawnością intelektualną, autyzmem, a także afazją. Dodatkowo powstały książki pomocnicze zawierające zasady i dobre praktyki dotyczące korzystania z zaadaptowanych materiałów edukacyjnych, materiałów ćwiczeniowych.
Uruchomiliśmy portal internetowy z materiałami edukacyjnymi w wersji multimedialnej, które zawierają dostosowania tekstowe i graficzne (symbole PCS). Udostępniliśmy również nagrania video w polskim języku migowym (PJM) dla uczniów mających trudności w uczeniu się i/lub komunikowaniu się uczęszczających do klasy IV i VII.
Przygotowane zostały materiały ćwiczeniowe w postaci kart pracy dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym.
Opracowany został również podręcznik do nauki polskiego języka migowego, będący odpowiedzią na postulaty środowisk związanych z uczniami niesłyszącymi.
Zakup podręczników dla uczniów z niepełnosprawnościami, jest i będzie wspierany w ramach Rządowego Programu „Wyprawka szkolna”, na który w budżecie MEN zarezerwowana jest kwota w tym roku 18 mln zł.
Zobowiązaliśmy samorządy do tego, aby w danym roku budżetowym na realizację zadań wymagających stosowania specjalnej organizacji nauki oraz metod pracy dla dzieci i młodzieży przeznaczały środki w wysokości nie mniejszej niż wynikająca z podziału części oświatowej subwencji ogólnej dla jednostek samorządu terytorialnego na ten rok. W subwencji przeznaczamy kwotę ok. 7 mld zł na realizację kształcenia uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi.
MEN pracuje nad usprawnieniem systemu kształcenia uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Ministerstwo podjęło prace nad opracowaniem nowego modelu kształcenia uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Ich celem jest podniesienie skuteczności kształcenia oraz poprawa jakości edukacji włączającej. Podstawą rozumienia specjalnych potrzeb edukacyjnych ma być model biopsychospołeczny, w którym uwzględnia się wpływ na funkcjonowanie dziecka zarówno stanu zdrowia i możliwości psychofizycznych, jak wpływ czynników środowiskowych. Przedstawiciele MEN pracują w międzyresortowym zespole ds. orzekania o niepełnosprawności nad ujednoliceniem orzekania, w tym do celów edukacyjnych.
ORE realizuje projekty unijne, w ramach których powstają narzędzia dla poradni psychologiczno-pedagogicznych i szkół. Dodatkowo prowadzone są szkolenia dla pracowników poradni i nauczycieli z zakresu pomocy psychologiczno-pedagogicznej oraz trwa pilotaż nowych rozwiązań.
Wystąpiliśmy do Komisji Europejskiej z wnioskiem o wsparcie w ramach Programu Wsparcia Reform Strukturalnych w zakresie działań mających na celu opracowanie strategii wdrażania edukacji włączającej w codzienną praktykę szkół. Wniosek został zaakceptowany przez KE do realizacji w 2018 roku. Realizatorem wsparcia polegającego na doradztwie eksperckim jest Europejska Agencja ds. Specjalnych Potrzeb i Edukacji Włączającej – organizacja międzynarodowa o uznanym na świecie autorytecie w zakresie wspierania rozwoju edukacji włączającej.
W zakresie programu „Dostępność +” MEN wprowadziło swój komponent – 200 dostępnych szkół i przedszkoli. Działania w ramach tego programu obejmują m.in. zapewnienie wyposażenia dostosowanego do potrzeb uczniów z niepełnosprawnością, transportu do szkoły, podręczników i materiałów edukacyjnych, jak również sposobu organizacji pracy przedszkola i szkoły uwzględniającej zróżnicowane potrzeby uczniów oraz ich rodzin. Wskazane są również kompetencje kadry zarządzającej, nauczycieli, rodziców. Działania obejmują również pilotaż rozwiązań w zakresie działalności Centrum Wsparcia Edukacji Włączającej
z wykorzystaniem potencjału placówek specjalnych w celu wsparcia procesu edukacji włączającej.
Inne działania MEN na rzecz dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi.
W ramach zadań z zakresu administracji rządowej, wynikających z programu kompleksowego wsparcia dla rodzin „Za życiem”, poszerzono zakres oddziaływań wobec dzieci objętych wczesnym wspomaganiem rozwoju. Do 2021 przeznaczymy na ten cel ok. 300 mln zł.
Departament Informacji i Promocji
Ministerstwo Edukacji Narodowej